نقد سیاست اجتماعی در باب زنان سرپرست خانوار در ایران

جامعۀ ایران بیش از یک قرن است که در معرض تغییرات اجتماعی-اقتصادی قرار دارد و به‌سرعت نهادهای سنتی از جمله خانواده دستخوش تغییر شده است. یکی از نشانه­های این تغییرات افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار است؛ زنانی که به گواهی آمار جزء فقیرترین فقرا قرار دارند. هر کشوری از جمله ایران، برای این گروه از زنان براساس ارزش­ها و ایدئولوژی­های حاکم بر آن کشور سیاست‌ها و برنامه­هایی را در نظر گرفته است. هدف این پژوهش، نقد و بررسی سیاست اجتماعی در باب زنان سرپرست خانوار از طریق بررسی قوانین مکتوب ایران پس از انقلاب است که با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با رجوع به متن قوانین اساسی، مدنی، جامع نظام رفاه و تأمین اجتماعی، کار و برنامه‌های پنج‌سالۀ پس از انقلاب به این مهم می‌پردازد. برای فهم بهتر سیاست اجتماعی در ایران، مروری بر گونه­شناسی­هایی از سیاست اجتماعی در کشورهای مختلف با ایدئولوژی­های متفاوت در بخش نظری داشته­ایم. یافته­های این پژوهش نشان می‌دهد قوانین ایران در حوزۀ قوانین اساسی، بیشتر سوسیال‌دموکرات و فراگیر؛ در حوزۀ قوانین مدنی، سنتی و غیرواقع­گرا؛ و در حوزۀ حقوق اجتماعی تا حدی رو به سیاست‌های لیبرالی و بازارمحور است. در ایران نقش اصلی زنان، خانه‌داری و مادری است، اما اگر به‌طور ناگهانی سرپرست خانوار از خانه غایب شود، براساس سیاستِ توانمندسازیِ زنان سرپرست خانوار، انتظار می‌رود این زنان در عین حفظ نقش قبلی خود، خانه را به قصد کار ترک کنند. اگر سیاست ما بر نقش سنتی زنان تأکید دارد، چرا در پی توانمند سازی زنانیم؛ به نظر می‌رسد در این سیاست­ها ناهمخوانی­هایی وجود دارد.